Ինչո՞ւ և ինչպե՞ս հրաժարվել քննադատելուց, ուրիշների բացասական կարծիքներից

Ինձ միշտ հետաքրքրել է` արդյոք կա՞ մի մարդ, ով երբևէ չի քննադատել ո՛չ ինքն իրեն, ո՛չ ուրիշներին։ 

Քննադատում ենք ամեն ինչ ու ամենքին` ինքներս մեզ, եղանակը (անկախ նրանից շոգ է, թե ցուրտ), հայտնի մարդկանց, թատրոնում դիմացի նստածին, ինքնաթիռում լացող երեխայի ծնողներին, բազմազավակ ընտանիքներին, երեխա ունենալ չցանկացողներին, երեխային պատվաստողին ու չպատվաստողին, պլաստիկ վիրահատոություն անողին ու չանողին, աթեիստին, ագնոստիկին ու կրոնական արժեքներով առաջնորդվողին, հաղորդավարին, տաքսու վարորդին, ուսուցչին, բժշկին, փողոցն անցնողին, լվացքը փռողին, տունը վերանորոգողին, դաշնամուր լարողին, մեր երեխաներին, ծնողներին, հարևաններին, և այլն։

Քննադատում ենք ուրիշ ծնողների

Առանձնակի ուշադրության կենտրոնում են ծնողները/խնամակալները։ Տարբեր իրավիճակների դեպքում, երեխա ունեցողները հպարտորեն նշում են, որ իրենք երբեք նման բան չեն արել, իսկ դեռ չունեցողները վստահորեն պնդում են, որ երբեք չեն անի։ Ահա քննադատությունների մի քանի օրինակ՝

- մեկ տարեկան է, դեռ ծծակ են տալիս

- մեծ երեխա է, գիշերանոթ չի նստում, դեռ տակդիրով է

- մորը շատ կապված է, գրկից չի իջնում
- գիշերը ծնողների հետ է քնում երեխան
- փոքր երեխա է արդեն մենակ են քնացնում առանձին սենյակում
- խեղճ էրեխուն արհեստական կաթ են տալիս
- 2 տարեկան է դեռ կրծքով է կերակրվում
- էս ինչո՞ւ է սենց փոքր, էրեխուն մի քիչ հաց տվեք, թող քաշ հավաքի

Բոլորս կարող ենք անսահման օրինակներ բերել սեփական կամ այլոց փորձից։

Քննադատությունները մեկ ուրիշ թափ են ստացել համացանցի, սոցիալական էջերի հայտնվելուց հետո։ Շատ հաճախ մարդիկ չեն էլ նկատում, թե որքան ագրեսիա և ատելության կա նրանց հայտնած կարծիքներում։

Հայտնի մարդկանցից մեկն ավտոմեքենայում նստած իր երեխայի նկարն էր սոց․ ցանցերից մեկում տեղադրել, և շատերը կոպտորեն քննադատում էին, թե երեխայի ամրագոտին սխալ է ամրացրած, էս ինչ անուշադիր, անգրագետ ծնող է։ Բայց մենք տեղյակ չենք, թե նա այդպես է վարել, թե վարելուց հետո կամ առաջ է նկարել։

Մեկին քննադատում են, թե ինչու է այդքան շատ իր երեխաների նկարները տեղադրում համացանցում, մյուսին էլ՝ ինչու չի անում։

Հավանաբար տեսած կլինեք համացանցում հայտնված նկարը, որտեղ երիտասարդ մայրիկն օդանավակայանում երեխային պառկեցրել էր հատակին, իսկ ինքը նայում էր հեռախոսին։ Մեկնաբանությունների դաշտում այդ աղջկան ինչ բառերով ասես թե չէին պախարակել․ «ինչպիսի անտարբեր մայր, երեխային գրկելու փոխարեն, հեռախոսը ձեռքից վայր չի դնում», «ինչքան մանրէներ կան երեխային կպան», «պետք է մայրական իրավունքից զրկել»։ Ու բազում  բացասական մեկնաբանություններ։ Բայց մի պահ ուրիշ տեսանկյունից նայենք։ Գուցե 10 ժամ թռիչքից հետո երեխան հոգնել էր մոր գրկին նույն դիրքով մնալուց, կամ հենց մաման էր հոգնել, կամ փորձում էր հաջորդ թռիչքի տվյալները նայել, որ չուշանան, կամ հարազատներին տեղյակ էր պահում, որ տեղ են հասել։ Անթիվ պատճառներ կարելի է նշել։ Առանց լրացուցիչ տեղեկատվության, անկախ դեպքից, անմիջապես սիրում ենք առաջ բերել ամենավատ տարբերակն և անխնա քննադատել։ Ինձ համար ամենահետաքրքիրն այն է, որ ոչ ոք չի հարցնում, թե ինչո՞ւ են գաղտնի նկարել այդ մարդուն ու դարձրել հանրային  քննարկման թեմա։ 

Մեկ ուրիշ դեպք էլ նշեմ։ Մեկը գրել էր, թե խանութում հոր ու 5 տարեկան տղայի է տեսել ու երեխան փորձում էր հորը բան ասել, իսկ հայրը նրան խստորեն ասում էր, «լռի՛ր, չեմ ուզում խոսել»։ 

Պատկերացրեք՝ ինչեր էին գրում այդ հոր հասցեին։ Կրկին առանց նախապատմությունն իմանալու շտապում են վատ տարբերակները պատկերացնել ու մեղադրել։ Գուցե երեխան վատ արարք էր թույլ տվել, և որպեսզի հայրը կտրուկ չարձագանքեր իրավիճակին, ուզում էր հանգստացնել ինքն իրեն նախքան երեխայի հետ զրուցելը և հետևանքները բացատրելը։ Ամեն ինչ հնարավոր է։

Քննադատում ենք երեխաներին

Անդադար քննադատում ենք նաև մեր երեխաներին։ Պետք է նախատել ոչ թե երեխային, այլ նրա արարքը։ Այն երեխաները, որոնք փոքր տարիքում միշտ ենթարկվում են քննադատության, արդյունքում իրենք էլ են սովորություն դարձնում ուրիշներին և իրենք իրենց անընդհատ քննադատել և դառնում են անինքնվստահ։

Պետք չի քննադատել երեխայի քաշը, հասակը, խելքը, տեսքը, շատախոս լինելը (ո՛չ ուրինշների ներկայությամբ, ո՛չ էլ առանձին)։ Այդ քննադատություններն երեխայի մոտ կարող են առաջացնել առողջական խնդիրներ, առաջացնել երկարատև թերարժեքության զգացում։ Ծնողների խոսքերը դաջվում են երեխայի ենթագիտակցության մեջ և անդադար հնչում գլխում։

Ինչպես նաև երեխայի ներկայությամբ պետք չէ քննադատել ուրիշներին։ Քննադատությունը կարող է դառնալ նրա աշխարհընկալման անբաժանելի մասը։

Քննադատում ենք ինքներս մեզ

Անկախ նրանից, թե որքան հաջողակ ենք, որքան ձեռքբերումներ ունենք, միևնույնն է, մեզ չենք խնայում քննադատություններից: Քննադատում ենք անձնական կյանքը, աշխատանքը, սեփական տեսքը, սննդակարգը, երեխա ունենալուց հետո աշխատանքի վերադառնալը կամ երեխային երկար տանը խնամելը, երեխայի հետ կապված հարցերը, որոշումները, սեփական զգացմունքները։ Ցանկացած կարևոր որոշում կայացնելիս, մտովի պատկերացնում ենք, թե ինչ կասեն ուրիշները։ Եթե այդ բոլոր անվստահություններին էլ ավելանան ուրիշների քննադատությունները, ապա շատ դժվար կլինի դուրս գալ այդ շղթայից։ 

Որպես կանոն ինքնաքննադատությունն և անինքնավստահությունը դառնում են ուրիշներին քննադատելու պատճառ, որով ցանկանում ենք թաքցնել, շեղել սեփական խնդիրները, նախանձը, թերարժեքությունը։

Ի՞նչն է մարդկանց ստիպում քննադատել

- սեփական վախերը․ անձնական շահի, սեփական դիրքը չկորցնելու համար, ուրիշների մոտ մյուսներին քննադատելով փորձում են ապահովել իրենց դիրքը։

- սեփական եսի կարևորությունը բարձրացնելու միտումը․ գործընկերների, ուրիշ ծնողների թերություններն ընդգծելով ցույց են տալիս, թե իրենք ինչ լավ են աշխատում, դաստիարակում, խնամում, որոշումներ կայացնում։ Ուրիշի գործողությունները քննադատելով ցույց են տալիս, որ իրենք ամեն բան ավելի լավ են անում։

- սեփական անվստահությունները․ ուրիշների արարքները պախարակելով, թաքցնում են սեփական թերությունները, անհանգստությունները։ Քննադատելով բացահայտում են սեփական  խոսցելի կողմերը։ Որպես կանոն, մարդ ուշարություն է դարձնում այն ամենին, ինչն իր մեջ իրեն չի գոհացնում, բայց դրան կարևորություն է տալիս։


Ինչո՞ւ հրաժարվել քննադատելուց

Քննադատելը վատ սովորություն է, որն ավելի շատ քննադատողին է վնասում քան դիմացինին։ Հաճախ ում քննադատում ենք, նույնիսկ չի էլ իմանում դրա մասին կամ արհամարհում է։

Երբ քննադատում ենք, առաջին զգացողոթյունը բավարարվածությունն է․ սեփական կարևորությունը բարձրանում է, առավելությունները՝ ընդգծվում, բայց հետո որոշ դեպքերում վատ ենք զգում և զղջում մեր խոսքերի, մտքերի համար, առավել ևս երբ բացահայտում ենք իրավիճակի հետևում թաքնված իրականությունը։ Որոշ դեպքերում, երբ քննադատում ենք, այդ քննադատությունը չի նկարագրում դիմացինին, այլ արտացոլում է մեր թերություններն ու անինքնավստահությունը։

Հաճախ քննադատությունը խառնվում է սեփական կարծիքի հետ և խեղաթյուրում է իրականությունը։

Ի՞նչ անել փոխարենը

1. Նախ և առաջ պետք է հասկանալ և ճանաչել քննադատությունների հիմնական թիրախներն ու պատճառները։ Եթե շրջապատն է նպաստում, ապա փոխեք այն։
2. Քննադատելու փոխարեն ավելի լավ է լինել սրտացավ և առանց պարտադրանքի օգնություն առաջարկել։ Եթե օգնում եք, այնուհետև քննադատում, ապա այդ քննադատությունը խաթարում է հարաբերությունների անկեղծությունն ու նվիրվածությունը։
3. Կարելի է փոխել բացասական մտքերի ուղղությունը։ Փորձե՛ք տեսնել ամեն իրավիճակի դրական կողմերը։ Փորձե՛ք իրավիճակին մոտենալ այլ տեսանկյունից։
4. Մոռացե՛ք կարծրատիպերը։ Պետք չի քննադատել նրանց, ովքեր տարբերվում են ձեզնից։ Փորձե՛ք գտնել նմանությունները կամ պարզապես հարգել նրանց տարբերությունները և ապրեք ձեր կյանքով։
5. Ինքնազարգացե՛ք և բարձրացրե՛ք ձեր արժեքը ոչ թե ուրիշների հաշվին, այլ՝ ձեր։ Կենտրոնացե՛ք սեփական կյանքի վրա։ Գտե՛ք նոր հետաքրքրություններ, զբաղմունք, նախասիրություններ։

6. Հրաժարվե՛ք այն մարդկանցից, ում հետ շփումը սահմանափակվում է միայն ուրիշներին քննադատելով: Հավանաբար ձեզ մոտ ուրիշներին է քննադատում, ուրիշների մոտ էլ՝ ձեզ։
7. Եթե սոց․ ցանցերում կամ ցանկացած վայրում ոմանց գործունեությունը ձեզ դուր չի գալիս, ապա հրապարակայնորեն այդ մարդուն փնովելու փոխարեն ավելի լավ է նրան առանձին գրեք ձեր մտահոգությունների մասին, զրուցեք։ Իսկ եթե չընդունի ձեր կարծիքը, ապա համացանցում մի՛ հետևեք նրա բոլոր հրապարակումները, մի՛ պախարակեք և բացասական մեկնաբանություններով մի՛ ողողեք ձեր և ուրիշների կյանքը։
8. Հրաժարվե՛ք այն մարդկանցից, որոնց կարծիքից թունավորվում է ձեր կյանքը։ Իսկ եթե չեք կարող դադարեցնել շփումը, ուրեմն ամեն անգամ ինքներդ ձեզ հիշեցրեք, որ նրանց քննադատությունները ձեր մասին չեն, այլ հենց իրենց մասին։ Լսե՛ք այն մարդկանց քննադատությունները, ում կարծիքները ձեզ համար կարևոր են և օգնում են աճել։
9. Ամեն անգամ երբ հասկանում եք, որ քննադատում եք որևէ մեկին կամ ինքներդ ձեզ, մի պահ դադար տվեք, դրա համար մի ինքնաքննադատեք ձեզ, գիտակցորեն ընդունեք իրավիճակը և գտեք ավելի հետաքրքիր զբաղմունք։
10. Պետք է միշտ հիշել, որ ցանկացած մարդու ստեղծած, կատարած աշխատանքը կարող է դուր գալ, հետաքրքրել շատերի, միևնույն ժամանակ ձանձրացնել և զայրացնել ուրիշներին։  
11. Եղե՛ք համբերատար, մի շտապեք եզրակացություններ կատարել առանց լրացուցիչ տեղեկատվության, առանց լիարժեք պատկերը տեսնելու։

Անկախ ազգային պատկանելությունից, բնակավայրից, տարիքից, սեռից, բոլորին բնորոշ է քննադատությունը։ Քննադատությունը լավ է այն ժամանակ, երբ մատուցվում է հարգանքով և հենց հասցեատիրոջը, այլ ոչ թե նրա մեջքի հետևում, ուրիշների մոտ, ծաղրի կամ բամբասանքի ձևով։ Այստեղ խոսքն առողջ և կառուցողական քննադատության մասին է։
Ըստ իս, առաջընթաց չէր կարող լինել, եթե չլիներ ողջամիտ քննադատությունը։ Առանց առողջ դատողության կհամարեինք, որ ամեն ինչ հիասքանչ է և չէինք փորձի որևէ բան փոխել, ավելին անել։
Սակայն եթե իմ քննադատությունից ոչ մի օգուտ չկա և դիմացինս պատրաստ չէ լսել ինձ, ապա առանց իմ կարծիքը նրա վզին փաթաթելու ես այդ իրավիճակից դաս կքաղեմ և կապրեն իմ կյանքով։

Որպես վերջաբան բերել եմ  որոշ հայտնի մարդկանց կարծիքները քննադատության մասին։

Թո՛ղ քննադատեն դատավորները։
Շիրվանզադե

Երբ մենք փակ ենք դիմացինի մտքերի առաջ, լսում ենք միայն քննադատություն։
Երբ բաց ենք քննադատության առաջ, ստանում ենք միայն խորհուրդ։
Սայմն Սինեք

Եթե քննադատում ես մարդկանց, ապա նրանց սիրելու ժամանակ չունես։
Մայր Թերեզա

Մենք երբեք չենք կարող դատել ուրիշների կյանքը, քանի որ յուրաքանչյուր ոք միայն ինքը գիտի իր սեփական ցավը։ Մի բան է զգաս, որ ճիշտ ուղու վրա ես, բայց մեկ այլ բան է, որ կարծես, թե քոնն է միակ ճիշտ ուղին։
Պաոլո Կոելիո

Որքան շատ է մարդ քննադատում, այնքան քիչ է սիրում։
Օնորե դը Բալզակ

Քննադատելը խանգարում է մեզ հասկանալ նոր ճշմարտությունը։ Ազատե՛ք ձեզ հին քննադատություններից և տեղ հատկացրեք նոր ընկալումներին։
Սթիվ Մարաբոլի

Իմ ծանոթներից աներջանիկ մարդիկ նրանք են, ովքեր միշտ գնահատում են իրենք իրենց և ինքնազարգանում են։ Երջանիկ չեն նրանք, ովքեր սովորաբար քննադատում և գնահատական են տալիս այլոց։
Անանուն

Մարդիկ բարկանում են, երբ ինչ-որ մեկը չի համապատասխանում իրենց պատկերացումներին և սպասումներին։ Բոլորը, կարծես, պարզ հասկանում են, թե ինչպես պետք է ուրիշերն իրենց կյանքը վարեն, բայց ոչ ոք չգիտի սեփական կյանքի մասին։
Պաոլո Կոելիո, Ալքիմիկոսը

Այնքան շատ ժամանակ ենք ծախսել ուրիշ մարդկանց ստեղծածը քննադատելու վրա, որ արդյունքում ինքներս շատ քիչ ենք ստեղծել։
Չակ Պալանիուկ

Պետք է հիշեք, որ երբ քննադատում եք գիրքը, այն նույնպես իր հերթին քննադատում է ձեզ։
Սթիվեն Քինգ, Գիշերային հերթափոխ

Գեղեցկությունը դիտողի աչքերում է։
Շարլոթ Բրոնթե, Ջեյն Էյր

Երբ քննադատում ենք ամեն ինչ, արդյունքում ոչինչ չենք սովորում։
Սթիվ Մարաբոլի

Քննադատի՛ր ինձ և ես կհասկանամ, թե ինչպես ես դու ինքդ քեզ տեսնում։

Մելոդի Լի

Իսկ ո՞ր խոսքերն էին առավել հոգեհարազատ ձեզ։